Historia

Europejskie Centrum Artystyczne im. Fryderyka Chopina w Sannikach 
Samorządowa instytucja kultury, której organizatorami są miasto i gmina Sanniki oraz samorząd województwa mazowieckiego. Celem Centrum jest ochrona i zachowanie narodowego dziedzictwa  kulturowego poprzez promocję twórczości Fryderyka Chopina.

Praktyczny wymiar jego działalności sprowadza się do organizacji koncertów, wernisaży, przedstawień teatralnych, pokazów filmowych i multimedialnych. W spektrum zadań przypisanych Centrum znajduje się ponadto: prowadzenie kursów mistrzowskich, warsztatów szkoleniowych i udostępnianie zbiorów biblioteki muzyczno-etnograficznej. Promocja twórczości Fryderyka Chopina jest realizowana nie tylko na miejscu, ale także poprzez działalność wydawniczą i współpracę z innymi podmiotami zajmującymi się kulturą Polsce.

Centrum powstało w 2010 roku jako następca Pałacu w Sannikach, czyli instytucji kultury, która wzięła swoją nazwę od największego zabytku Sannik. Budynek wraz z otaczającym go parkiem noszą nazwę Zespołu Pałacowo-Parkowego im. Fryderyka Chopina w Sannikach, a cały kompleks został przekazany Centrum w wieczyste użytkowanie przez gminę Sanniki.

W latach 2011-2013 trwał generalny remont pałacu i parku (m.in. w miejsce werandy postawiono oranżerię i przybudówkę od strony wschodniej), finansowany ze środków unijnych w ramach projektu „Rewaloryzacja Zespołu Pałacowo-Parkowego im. Fryderyka Chopina w Sannikach”. Środki na wkład własny do projektu zapewnili Urząd Marszałkowski Województwa  Mazowieckiego i Gmina Sanniki. Oficjalnym zakończeniem prac rewitalizacyjnych była uroczystość otwarcia Zespołu Pałacowo-Parkowego im. Fryderyka Chopina w Sannikach, która odbyła się 20 września 2014 roku.

 

 

  

 

 

 

 

 

 

Dzięki pracom rewaloryzacyjnym w siedmiu pałacowych pomieszczeniach na piętrze udało się odkryć i odsłonić oryginalne polichromie, które powstały pod koniec XVIII wieku i na przestrzeni kilkudziesięciu lat XIX wieku. W tych pokojach urządzone zostały ekspozycje.

 

W 2011 roku na terenie parku były prowadzone badania archeologiczne, podczas których odkryto fundamenty XVII wiecznego dworu. Innym ciekawym znaleziskiem jest tunel podziemny, który znajduje się pod podłogą w pałacu. Ma on 140 cm wysokości, 90 cm szerokości i ciągnie się od ponad 100 - letniej klatki schodowej aż do fundamentów.  Nie wiemy, jakie było przeznaczenie tunelu. Możliwe, że służył jako schowek na broń.

Nieopodal ściany zachodniej pałacu odkryto szczątki fontanny - powstała w okresie 1916-1925. W 2014 roku, po kilkudziesięciu latach przerwy, została ponownie uruchomiona. Kolejnym znaleziskiem są ruiny studni głębinowej i hydroforni. W miejscu, gdzie dokonano odkrycia, ma w niedalekiej przyszłości powstać pawilon naukowo-dydaktyczny wraz z mini-ogrodem botanicznym.

Podczas rewaloryzacji Zespołu Pałacowo-Parkowego powstały w nim również nowe obiekty.

• W północno-zachodniej, rekreacyjnej części kompleksu parkowego, znajdują się dwa stawy, w tym jeden zarybiony, a w ich pobliżu stoi obszerna altana grillowa. Po wcześniejszym uzgodnieniu z biurem Centrum można w niej miło spędzić czas w gronie rodziny czy znajomych.
• Poza nią zlokalizowano w pobliżu również muszlę koncertową, w której odbywają się koncerty plenerowe, które obejrzeć może kilkaset osób.To ważna inwestycja ECA, podobnie jak przebudowa ogrodzenia. Głównym celem tych zadań jest poprawa dostępności do oferty kulturalnej. Oba te zadania wpisują się w projekt: „Poprawa dostępności do oferty kulturalnej poprzez modernizację zabytkowego Zespołu Pałacowo-Parkowego im. Fryderyka Chopina w Sannikach”.
• W skład kompleksu sportowego wchodzą dwa korty do badmintona, kort tenisowy i boisko do siatkówki. Sprzęt potrzebny do uprawiana w/w dyscyplin można za zwrotną kaucją wypożyczyć w budynku ochrony, w godzinach otwarcia Zespołu Pałacowo-Parkowego. Część drzew występujących w parku ma charakter zabytkowy, a cały teren jest utwardzony  alejkami, które ułatwiają spacery i jazdę na rowerze.
• Altana grillowa, fontanna, rzeźba i plac zabaw to efekty realizacji innego z unijnych projektów pt. „Zwiększenie atrakcyjności turystycznej regionu Mazowsza poprzez stworzenie kompleksowej i komplementarnej oferty turystycznej Zespołu Pałacowo–Parkowego im. Fryderyka Chopina w Sannikach"  

 

Powstanie Sannik

W okresie średniowiecza Sanniki, podobnie jak i inne wsie ziemi gostynińskiej, były jedną z osad służebnych książąt mazowieckich linii płockiej. Tutejsi mieszkańcy trudnili się wyrobem sań, stąd nazwa miejscowości. Niestety nie zachował się żaden dokument założenia miejscowości. Możliwe, że nadanie uposażenia wójtowi w 1347 bądź 1434 roku, było równoznaczne z założeniem wsi. W 1441 roku książę Siemowit V założył w Sannikach parafię. Wcześniej przynależały one do parafii w Jamnie utworzonej w 1299 roku.

Ostatnim księciem mazowieckim, do którego należały Sanniki był syn Władysława I Płockiego, Władysław II. W nocy z 31 grudnia 1461 na 1 stycznia 1462 roku zmarł starszy brat Władysława, Siemowit VI. Książę został wówczas spadkobiercą księstwa płockiego, bełskiego, Gostynina oraz Rawy Mazowieckiej. Nie cieszył się długo swoimi rządami, ponieważ zmarł niespełna dwa miesiące po swoim bracie. Zgodny młodych książąt stały się powodem do przypuszczeń, że zostali oni otruci. Podejrzenia padły na kasztelana sochaczewskiego Gotarda z Rybna, który mógł mieć do nich żal za zabranie jakiejś wsi. Prawdopodobnie Siemowit VI i Władysław II zmarli na „chorobę Piastów”, czyli gruźlicę. Obaj książęta zostali pochowani w katedrze płockiej.

 

Sanniki od XVI do XVIII w.

 

Po śmierci Władysława II w 1462 roku, Sanniki zostały przyłączone do Królestwa Polskiego. Od tego momentu były dzierżawione przez szlachtę. W latach 1501-1532 starostwem sannickim zarządzali bracia Piotr, Krzysztof i Mikołaj Szydłowieccy, herbu Odrowąż. Kolejna dzierżawa należała do żony kasztelana sochaczewskiego Jadwigi Liczyńskiej de Chojne.

  

 

W 1585 roku król Stefan Batory nadał dzierżawę sannicką Hieronimowi Gostomskiemu, wojewodzie poznańskiemu i staroście sandomierskiemu, jednak objął on ją dopiero w 1607 roku, po śmierci Stanisława Mińskiego, który jest wskazywany jako starosta sannicki przez lustrację dóbr z 1602 roku. W nagrodę za aktywny udział po stronie króla Zygmunta III Wazy w rokoszu Zebrzydowskim dzierżawa została przekazana rodzinie Gostomskich aż na 100 lat. Nie trwała ona jednak tak długo. Ostatnią z rodziny Gostomskich posiadające Sanniki w dzierżawie była Marianna z Gembickich Ossolińska, wdowa po prawnuczku Hieronima, Hieronimie Franciszku Gostomskim.

Następne wzmianki o dobrach Sanniki pojawiają na początku XVIII wieku, kiedy to dzierżawił  je Jerzy Potocki, starosta grabowiecki i tłumacki. W 1720 roku oddał je Janowi Michałowi Dowojna Sołłohubowi, podskarbiemu wielkiemu litewskiemu i wojewodzie brzesko-litewskiemu. 7 lat później dzierżawa sannicka została przekazana na jego syna Józefa Antoniego, wojewodę i kasztelana witebskiego. Z kolei w 1774 roku Józef Antoni przekazał dobra swemu bratankowi Janowi Michałowi.

 

Pruszakowie i Chopin

Pod koniec XVIII w. dobra sannickie objęła we władanie przybyła z Pomorza Gdańskiego na Mazowsze rodzina Pruszaków, a pierwszym dzierżawcą majątku z tego rodu został Tomasz Tadeusz – jako dzierżawcę Sannik wskazują go „Regestry Diecezjów” z lat 1783-1784. Początkowo Tomasz Tadeusz wraz z Janem Michałem Dowojna Sołłochubem byli dzierżawcami dóbr wspólnie, być może aż do śmierci Jana Michała około 1812 roku.

Tomasz Tadeusz Pruszak wybudował pałac w Sannikach  w około 1793 roku, w stylu klasycystycznym. Obiekt powstał na planie prostokąta i  służył od początku jako letnia rezydencja. Spadkobiercą Tomasza Tadeusza został Aleksander Paweł, który  (najprawdopodobniej po 1831 roku) powiększył pałac o północne skrzydło i wieżę z pawilonem, tworząc pierwszą na ziemiach polskich budowlę stylizowaną na włoską willę. Żona Aleksandra, Marianna ze Skarzyńskich, była z kolei pochłonięta projektowaniem parku wokół pałacu. Aleksander był również autorem ważnego w dziejach Sannik wydarzenia  - w 1834 roku - doprowadził, za zgodą cara Mikołaja I Romanowa, do przejęcia dóbr sannickich na własność, wykupując je od Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu.

   

Państwo Pruszakowie mieli troje dzieci: Tomasza Aleksandra, Konstantego Jana Jerzego oraz Weronikę Bibiannę Justynę Aleksandrę. Młodszy z braci, Konstanty chodził do Liceum Warszawskiego wraz z Fryderykiem Chopinem.

 

Chopin w Sannikach 

Chłopcy przyjaźnili się i odwiedzali nawzajem w Warszawie, o czym dowiadujemy się z listów Fryderyka. Konstanty zaprosił swojego przyjaciela również do Sannik w 1828 roku. Osiemnastoletni wówczas Fryderyk spędził w pałacu dwa letnie miesiące dla polepszenia zdrowia. Wiadomo, że będąc w Sannikach, Chopin pracował nad dwoma utworami: Rondem C-dur, które zostało wydane 6 lat po jego śmierci przez Juliana Fontane. Drugi utwór to Trio g-moll – kompozycja na skrzypce, wiolonczelę i fortepian. W Sannikach Fryderyk Chopin pracował nad II, III, IV częścią tegoż utworu. Prawdopodobnie Trio g-moll był zapowiedzią późniejszego arcydzieła - Sonaty g-moll.

 

 

Z pobytem Fryderyka w Sannikach wiąże się również „historia miłosna”. Młody kompozytor spędzał dużo czasu z guwernantką państwa Pruszaków, która niedługo po tym zaszła w ciążę. Pierwsze podejrzenie padło na niczego nieświadomego kompozytora, jednak szybko wyjaśniło się, że ojcem dziecka jest tajemniczy N., co Chopin w zabawny sposób skomentował:

„Jednak to, co Cię najwięcej zajmie, jest, że ja biedny, ja muszę dawać niby lekcje. Przyczyna jest następująca. N. unieszczęśliwił pannę guwernantkę w domu przy ul. Marszałkowskiej. Panna ma dziecię w brzuszku, a hrabina, czyli pani domu, nie chce więcej widzieć uwodziciela. Ale najlepsze w tym, że poprzednio myślano, iż rzeczywiście wydawało się, jakobym ja był uwodzicielem, ponieważ byłem dłużej niż miesiąc w Sannikach i zawsze z guwernantką wychodziłem do ogrodu na przechadzkę. Ale chodziłem na przechadzkę i nic więcej. Ona nie jest zachwycająca. Ja, niedołęga, nie miałem apetytu na szczęście dla mnie.”

Finał sprawy skończył się odesłaniem guwernantki do Gdańska, natomiast Chopin został ostatecznie ojcem chrzestnym dziecka. Luźnym nawiązaniem do tego wydarzenia jest rzeźba z brązu znajdująca się w parku niedaleko bramy głównej, która przedstawia kompozytora wraz z guwernantką, oczywiście przy fortepianie. Pobyt kompozytora w Sannikach upamiętnia również inny pomnik znajdujący się w parku.  Rzeźba autorstwa Ludwiki Kraskowskiej- Nitschowej, której projekt powstał już w 1960 roku. Odlano według niego jeszcze 2 rzeźby – jedna stoi w meksykańskiej Guadalajarze, druga w Manchesterze, w Anglii.

W pałacu zachowała się także inna pamiątka łącząca Chopina i Pruszaków. W około 1820 roku familia zakupiła w warszawskiej wytwórni Antoniego Zakrzewskiego fortepian, który trafił bądź do Sannik, bądź do warszawskiego pałacu Pruszaków przy ulicy Marszałkowskiej 141 (dziś już nie istnieje). Możliwe, że Fryderyk odwiedzając państwa Pruszaków, grywał na tym instrumencie. Po śmierci Aleksandra Pawła Pruszaka, który go zakupił, fortepian przepadł bez wieści, odnajdując się dopiero w 1888 roku. Potomkowie Pruszaków nabyli go wówczas od swojego kuzynostwa, państwa Radwanów. Z kolei w latach 50. XX wieku, troszcząc się o jego stan,  Pruszakowie przekazali instrument do Muzeum Narodowego w Poznaniu, skąd w 2013 roku trafił do Sannik. Nadal nie wiadomo, co się z nim działo w latach 1847-1888, jednak nie zmienia to faktu, że niezależnie od tego, czy grywał na nim Chopin (w co wierzą Pruszakowie), czy nie, jest to zabytek wysokiej klasy, który warto podziwiać choćby ze względów estetycznych i historycznych – ostatnie instrumenty tego typu produkowano tylko do 1900 roku.

Konstanty Pruszak zasłużył się dla Sannik, budując w 1849 roku cukrownię. Jednak jego inne inwestycję okazały się nietrafione, a rodzinny majątek został zadłużony. Po śmierci Konstantego żona Amelia i syn Aleksander Ksawery musieli podjąć trudną decyzję o sprzedaży dóbr. W 1856 roku Sanniki trafiły ostatecznie w ręce księcia Leona Sapiehy i jego małżonki  Joanny z Tyszkiewiczów.

 

Natansonowie i Dziewulscy

W 1873 roku od księcia Sapiehy Sanniki nabył Samuel (Seelig) Natanson. Był on warszawskim kupcem i bankierem, założycielem „Fabryki Mydeł i Pachnideł braci Natanson” oraz domu bankierskiego "Samuel Natanson i synowie”. Samuel od początku powstania pracował w sannickiej cukrowni i był odpowiedzialny za sprzedaż, a do 1858 roku wykupił w niej udziały. Po jego śmierci trafiły one w ręce synów: Henryka, Ludwika, Józefa, Szymona, Ignacego, Adama i najmłodszego, Jakuba. Majątkiem zarządzał formalnie Ignacy, a później Jakub. W 1882 roku bracia założyli Spółkę Akcyjną Fabryki Cukru Sanniki, która przejęła dobra, osadę fabryczną i cukrownię. Jedyna córka Jakuba Natansona, Antonina, chcąc odziedziczyć majątek, musiała go wykupić od Spółki  za 300 tys. rubli, co nastąpiło w 1909 roku.

Antonina wraz ze swoim mężem Stefanem Dziewulskim byli ostatnimi prywatnymi właścicielami pałacu. W 1908 roku rozpoczęto przebudowę parku według projektu Stefana Celichowskiego, a w 1910 roku przerobiono sam pałac według projektu Władysława Marconiego. W  latach 1916-1925 trwał remont budynku, który doprowadził do jego ostatecznego ukształtowania. Znacznemu przekształceniu uległa wieża – zlikwidowano ścianki między narożnymi filarami, pomiędzy które w każdym boku ustawiono po dwie kolumienki, a daszek nakrywający wieżę zasłonięto attyką tralkową. Do jej południowo-zachodniego naroża dobudowano drewnianą werandę, która została jednak rozebrana z powodu złego stanu technicznego około 1970 roku, a w jej sąsiedztwie powstała fontanna. Hol główny ozdobiono nowymi, drewnianymi schodami i kominkiem. Przebudowa była prowadzona według projektu Władysława Marconiego.  Rodzinna Dziewulskich była dumna z faktu, że w ich pałacu przebywał kiedyś Fryderyk Chopin i w 1925 roku na pamiątkę tego wydarzenia nad wejściem do wieży wmurowali tablicę pamiątkową.

 

 

Po wybuchu I wojny światowej w okolicach Sannik toczyły się walki między Rosjanami a Niemcami. W maju 1915 roku przeważające siły naszych zachodnich sąsiadów zajęły wieś, w związku z czym do listopada 1918 roku urzędowała tutaj niemiecka komendantura etapowa. W tym czasie majątek cały czas należał do państwa Dziewulskich. Ważnym wydarzeniem była również wizyta prezydenta Ignacego Mościckiego w pałacu w maju 1930 roku.

 

 

II wojna światowa również nie ominęła miejscowości. Od 9 do 18-22 września 1939 roku na terenie Sannik toczyły się walki w ramach działań wojennych Bitwy nad Bzurą. Wzięły w niej udział dwie armie polskie: „Poznań”, pod dowództwem gen. Tadeusza Kutrzeby i „Pomorze” gen. Władysława Bortnowskiego, ścierając się z 8. Armią gen. Johannesa Blaskowitza i 10. Armią gen. Waltera von Teichenau. W okolicach Sannik działania bojowe prowadziły 15. i 27. Dywizja Piechoty wchodzące w skład Armii „Poznań”, dowodzone przez gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza - w pałacu był zakwaterowany jego sztab Grupy Operacyjnej. 18 września 1939 roku osada została zajęta przez Wehrmacht, a teren powiatu gostynińskiego, w tym Sanniki, włączone do III Rzeszy, wchodząc w skład regionu Warthegau (Kraj Warty). Pałac stał się siedzibą władz okupacyjnych. 18 stycznia 1945 roku Sanniki zajęły oddziały 2. Armii Pancernej Gwardii gen. pułk. Siemiona Bogdanowa.

 

Po II wojnie światowej

Państwo Dziewulscy pozostali właścicielami majątku aż do 1945 roku, kiedy to na podstawie dekretu PKWN o reformie rolnej dobra sannickie przeszły na własność Skarbu Państwa. Skutkowało to ich częściowym rozparcelowaniem, a pozostałe tereny przekazano w 1949 roku pod powstanie Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Przez następne kilkadziesiąt lat pałacowe pomieszczenia służyły jako biura i mieszkania dla pracowników PGR-u. W późniejszym okresie otworzono tu nawet przedszkole, a w lewym skrzydle salę kinową. PGR przetrwał aż do 1993 roku, po czym pałac wraz z przyległymi terenami przeszedł na własność gminy Sanniki.

Z kolei w latach 70. XX wieku pojawiła się idea, by sannicki pałac uczynić miejscem kultywującym pamięć o Fryderyku Chopinie. W 1976 roku zorganizowano tutaj pierwszy koncert muzyki Fryderyka Chopina, który miał być przyczynkiem do powstania w tym miejscu ośrodka chopinowskiego. Na jego potrzebę przeprowadzono remont budynku, a w jednym z pomieszczeń lewego skrzydła utworzono salę koncertową. W tym samym roku Jerzy Waldorff na łamach tygodnika „Polityka” porównał nawet Sanniki do „plebanii” Fryderyka Chopina, „kościołem” mianując Żelazową Wolę.

Pięć lat później, dokładnie 9 lutego 1981 roku, otworzono w pałacu Ośrodek Pamięci Fryderyka Chopina. Z tej okazji odbył się koncert z udziałem wybitnej pianistki Haliny Czerny-Stefańskiej oraz aktora Wojciecha Siemiona. Wydarzenie zapoczątkowało istniejącą do dzisiaj tradycję prezentowania muzyki klasycznej w połączeniu z recytacją poezji  tudzież innych tekstów o tematyce chopinowskiej. Miesiąc później utworzono lokalne Koło Towarzystwa im. Fryderyka Chopina, które przejęło schedę po powstałym nieco wcześniej Sannickim Towarzystwie Miłośników Chopina.